Vluchtelingen
Ik ben er veel mee bezig. Wie niet. Met de enorme vluchtelingenstromen. Ik hoor verschillende berichten en zie allerlei beelden. Maar ik weet niet wat ik er mee aan moet. Het is afhankelijk van de manier waarop ik er tegenaan kijk, en ook van het specifieke bericht dat ik lees of zie. Is er sprake van een vluchtelingencrisis, of gaat het meer om een leiderschapscrisis?
Ik analyseer vraagstukken graag vanuit een theoretisch model. Dan begrijp ik het beter. Ik doe dat, om niet in de emotie-valkuil te trappen. Want emoties zijn een slechte raadgever. Van de andere kant: zaken als vluchtelingenstromen kun je niet afdoen met puur verstandelijke analyses. Integendeel: er ligt menselijk leed aan ten grondslag, en dat roept, gelukkig, gevoelens van medeleven op en de neiging tot hulpgedrag. En als het dichtbij komt, ook gevoelens van bedreiging.
Dat ik niet weet wat ik er mee aan moet, komt onder andere door gebrek aan informatie, of liever gezegd: ik weet niet hoe gekleurd de informatie is die ik wel krijg. Zo zijn de vluchtelingenstromen in Afrika wellicht groter dan die vanuit Syrië naar Europa. Ik ben volledig afhankelijk van wat er via de media op mij af komt. Ik reageer dus op nieuws en niet op wat ik meemaak. Ik ben er niet bij, toch weet ik ervan en laat het me niet onberoerd. En dan doemt de vraag op: wat kan ik er aan doen?
Dialectiek
Vanuit dialectisch oogpunt bezien heb ik in het voorgaande al verschillende polen benoemd die om een spanningsreductie vragen: Vluchtelingencrisis - leiderschapscrisis, theorie - praktijk, emotie - verstand, leed van anderen - medeleven, Afrika - Syrië, nieuws - eigen waarneming, kennis - actie.
Theoretische modellen geven slechts abstracte oplossingen. Maar ze geven wel globaal aan in welke richting gezocht kan worden.
Complexe processen
In het voorgaande is een begrip genoemd dat niet in het rijtje van polariteiten voorkomt, dat is 'vluchtelingenstroom'. Dat verschijnsel kan beter begrepen worden als een 'complex proces'. Het model van de complexe processen beschrijft de activiteit van een 'zwerm'. Door de massaliteit van de vluchtelingenstroom ontstaat iets dat de individuele deelnemers overstijgt. Er ontstaat iets dat zich als een nieuw geheel voordoet. Dat geheel kan bedreigend zijn, voor de eindbestemming van de stroom.
Ook 'bedreiging' is niet als pool genoemd. 'Bedreiging' is de hoofdreden voor het ontstaan van 'zwermen' (complexe systemen), in dit geval van de vluchtelingenstroom. Een 'zwerm' is een geheel van mensen dat zich op een onderling vergelijkbare wijze gedraagt. Dat gold ook voor de bewoners van het Drentse dorpje Oranje. Ook zij voelden zich bedreigd. Een deel ervan vormde spontaan een collectief om uiting te geven aan hun onvrede. Ook daar zagen we 'zwermgedrag'.
Langzamerhand ontstaat een beweging in Europa dat zich als een complex systeem opstelt, als tegenpool van de vluchtelingenstroom. Dit vraagt om een dialectische spanningsreductie, maar er zijn ook andere oplossingen denkbaar. Het vinden van de juiste oplossing is een zaak voor de Europese leiders en de vluchtelingenorganisaties. Zij beschikken over de juiste informatie. Als individu heb ik de indruk niet veel meer te kunnen doen dan de organisaties te steunen.
Systeemniveaus
Op grond van de systeemtheorie doen zich verschillende systeemniveaus voor die elk voor zich om een eigen aansturing vragen. Op mondiaal niveau gaat het om een 'complex systeem': van een centrale aansturing is geen sprake. Voor een potentiële vluchteling bestaat de wereld uit het onveilige systeem waar hij nu is en de buitenwereld. Die buitenwereld is op zich weer opgebouwd uit verschillende systemen. Sommige zijn makkelijker bereikbaar dan andere.
Vanuit de beleving van een potentiële vluchteling is Europa een veilig systeem. Degenen die het kunnen betalen huren een tussenpersoon die hen hopelijk over de systeemgrens van het onveilige gebied brengt. Op de grens van Europa moet nagegaan worden of het inderdaad gaat om mensen die gevlucht zijn uit onveilig gebied. Is dat niet het geval, dan is het niet nodig ze toe te laten.
Er doet zich vervolgens een andere systeemgrens voor, namelijk die op landelijk niveau. Voor de echte vluchtelingen lijkt het logisch ze over de landen te verdelen, naar draagkracht van de landen. Een vluchteling kan zich niet beroepen op een recht om naar een specifiek land te kunnen gaan. Eenmaal op Europese bodem, dan is zijn missie geslaagd en kan hij op zoek gaan naar een nieuwe plek om iets van zijn leven te maken. Om 'het complexe proces' van het vluchten te beëindigen is een tussenstap nodig, namelijk dat hij buiten zijn eigen keuze om, een startplek krijgt aangewezen 'ergens in Europa'.
In het land waar hij een startplek krijgt toegewezen doet zich vervolgens een volgende systeemgrens voor, namelijk die van de plaatselijke gemeenschap. Daar wordt het een kwestie van inschikken. Dat gaat op voor alle leden van zo'n gemeenschap. Ook voor degenen die er eventueel tijdelijk deel van uitmaken.
Leiderschap
Een belangrijk probleem op dit moment lijkt mij te zijn het gebrek aan leiderschap op de verschillende systeemniveaus. En dan gaat het niet alleen om het nemen van beslissingen, maar ook om de aansturing van complexe processen. Daarbij gaat het om informatievoorziening, maar vooral ook om overtuigen en betuigen (van medeleven). Het zijn namelijk individuele mensen die de beslissingen nemen bij complexe processen. Dat geldt zowel voor de vluchters als voor de lokale gemeenschap.
Nog geen abonnee op de nieuwsbrief? Dit is wellicht een mooie gelegenheid om je in te schrijven: Nieuwsbrief