Ontwikkelingswerk
"Met ontwikkelingswerk help je arme mensen". Dat is de gangbare opvatting. Ik onderschrijf die opvatting niet. Het gaat bij ontwikkelingswerk niet om 'helpen', integendeel. 'Helpen' is: iets voor een ander doen dat hij zelf niet doet.
Ontwikkelingswerk is géén 'vorm van hulpverlening'. Voorbeelden van hulpverleners zijn brandweerlieden, ambulancepersoneel, enzovoort. Deze hulpverleners 'helpen' daadwerkelijk. Ze doen iets voor een ander: brand blussen; medische eerste hulp bieden. Een echte ontwikkelingswerker 'doet' niets voor een ander wat die ander zelf zou kunnen doen.
Ontwikkelingswerkers hebben een agogisch beroep, het zijn geen hulpverleners. Agoog is bijvoorbeeld de onderwijzer, de psychotherapeut, en de badmeester. Agogen (pedagogen, andragogen, change agents, maatschappelijk werkers) zijn geschoold in een manier van handelen die er toe leidt dat de cliënt doet of kent wat hij eerst niet kon of niet deed. Leerprocessen spelen hierbij een belangrijke rol. Die 'scholing' hoeft niet per se een standaard schoolopleiding te zijn. De deskundigheid kan ook in de praktijk verworven zijn. Wel hanteren agogen een beroepscode. Zo'n code is bijvoorbeeld dat hun cliënten de verandering en de begeleiding zelf moeten willen.
Ontwikkelingswerk lijkt op het buurtwerk. Kernactiviteit bij beide is: de mensen in de gemeenschap begeleiden. Een ontwikkelingswerker begeleidt mensen bij
- het opzetten,
- in stand houden,
- beschikbaar maken en de
- beschikbaarheid in stand houden
van maatschappelijke voorzieningen.
De deskundigheid die voor deze begeleiding nodig is, kan alleen maar gebaseerd zijn op wat de ontwikkelingswerker al kent en kan. Dat is zo bij alle leerprocessen. Als je niet voortbouwt op bestaande kennis en vaardigheden, wordt het nieuwe niet begrepen. Bij ontwikkelingswerk moet voortgebouwd worden op de bestaande cultuur. Daarom moet de ontwikkelingswerker de plaatselijke cultuur door en door kennen.
Een ontwikkelingswerker alleen is echter niet voldoende. Bij het tot stand brengen en in stand houden is de hele gemeenschap betrokken. Ook voor hen geldt dat voortgebouwd moet worden op de bestaande cultuur. Bovendien moeten de mensen achter de nieuwe ontwikkelingen staan. Is dat niet het geval, dan worden wc's als opslagruimte gebruikt en waterpompen niet gerepareerd. Ontwikkelingswerk heeft alleen succes als het proces door de mensen zelf bedacht, gedragen en uitgevoerd wordt.
Ontwikkelingswerk is het in gang zetten, stimuleren en laten volbrengen van veranderingsprocessen. Die processen dragen bij aan de vermindering van armoede. Het gaat om het vinden van een weg die leidt tot het beschikbaar zijn van basisvoorzieningen voor iedereen. Dat kan alleen goed gedaan worden door professionals die de plaatselijke cultuur kennen. Dit is dan ook de eerste voorwaarde om je als ontwikkelingswerker te kwalificeren. Zo is het voor een westerling welhaast onmogelijk om aan deze voorwaarde te voldoen. Een andere voorwaarde is dat de ontwikkelingswerker zelf de processen begeleidt. Het is denkbaar dat hij zelf een lid van de gemeenschap is, maar dagelijks contact is een andere voorwaarde. Op afstand ontwikkelingswerk doen is niet mogelijk. Dit betekent bijvoorbeeld dat het onmogelijk is om vanuit Nederland ontwikkelingswerk 'te doen'.
Een ontwikkelingswerker is iemand die zich specifiek richt op het verbeteren van de leefomstandigheden van de leden van een gemeenschap. Hij kan daarbij gesteund en begeleidt worden door andere deskundigen, als het om de procesmatige aanpak gaat, of door donors, sponsors, mecenassen of financiers als het om de financiële middelen gaat. Deze deskundigen en geldverschaffers zijn mogelijk buitenlanders, of buitenlandse instellingen, bijvoorbeeld Nederlandse stichtingen. Ze kunnen een partnerschap aangaan met een ontwikkelingswerker of ontwikkelingsorganisatie.
Mensen van buiten de zich ontwikkelende gemeenschap kunnen het ontwikkelingswerk 'steunen'. Dat is iets anders dan 'helpen'. Veel 'mislukte ontwikkelingsprojecten' leveren voorbeelden op waarbij niet gesteund maar geholpen is.
Zie ook het blogstukje Meerkoeten.