Herman Hümmels
Home

Bewustwording

Als je mij vraagt om in één woord te benoemen waar alles om draait dan zeg ik, zoals ik er nu tegenaan kijk: bewustwording. Dat is wat ik zie als ik de loop van de evolutie bekijk. Dat is wat ik begrijp van de ontwikkeling van ons mensen als levende soort. Dat is wat ik zie als ik mijn eigen leven bekijk. Leven is een actief proces. Dat wil zeggen: het is niet puur ‘ontdekken’, ontwikkelen, ontvouwen… Het is emergeren.

Je kunt denken dat alles het gevolg is van iets anders, zoals natuurkundigen dat doen. Je kunt ook denken dat alles uit iets anders voortkomt, zoals biologen dat doen. Niet dat ze geen gelijk hebben, maar het is niet voldoende om te begrijpen wat er in de natuur gaande is, wat er met met ons gebeurt. Er is sinds kort een meta-emergentie, iets nieuws, iets fundamenteels, bijgekomen: er zijn mensen op de aarde gekomen. Niet vanuit een verre planeet of iets dergelijks, maar voortgekomen uit wat er al was. Ogenschijnlijk een gewoon levend wezen.
Veel mensen hebben soms een extra vermogen. Ze hebben de mogelijkheid om de gevolgen van hun daden te overzien. Ze hebben bovendien de mogelijkheid om te kiezen wat ze gaan doen. Daardoor kunnen ze welbewust, de omgeving waarin ze leven, vorm geven. Dat is iets wat je bij andere levende wezens niet aantreft.
Modelmatig ga ik er van uit dat dit typisch eigenschappen van alle mensen zijn: mensen kunnen vorm geven aan hun eigen bestaan. De wereld waarin ze leven is een maakbare wereld. Dit brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Mensen zijn verantwoordelijk voor wat ze van de wereld om hen heen en van zichzelf maken. De evolutie is een zaak van vooruitgang, en, als we goed ons best doen: van beter worden.

Vooruitgang is verbetering en wijst in de richting van een te bereiken doel. Wat dit doel, wat deze verbetering, zou kunnen zijn kan niet geweten worden. Het gaat immers om iets dat er nog niet is en nooit geweest is. Om iets wat nu niet gekend wordt en nooit geweest is. Het gaat om iets nieuws: een emergentie.

Vooral de schrijvers van heilige geschriften hebben zich bezig gehouden met hoe we ons zouden moeten gedragen om in een betere Toekomst terecht te komen. (Ik verwijs naar mijn boek ‘Zelfhandhaving’ voor de betekenis van het woord ‘de-Toekomst’.) Voor hen was dit ‘schrijven’: het opschrijven van verhalen die vóór die tijd doorverteld werden. Zo ontstond een bijbel, een koran, een I Tjing, enzovoort. De teksten gaan over historische figuren en de inzichten die zij gehad zouden hebben. Daarbij is het onbelangrijk geworden of een figuur nu echt bestaan heeft of niet, of wat hij gedaan heeft echt gebeurt is of niet. Het gaat om de boodschap die in het verhaal gegeven wordt. Die boodschap werd verteld in de taal die de mensen toen spraken. Het gaat ook nu om de betekenis die de verhalen toen hadden. Want als de mensen de boodschap niet belangrijk hadden gevonden, zouden ze het niet doorverteld hebben. De mensen geloofden in de boodschap, vooral omdat de verteller gezag had, geloofd werd en omdat de boodschap antwoorden gaf op zaken die ze niet begrepen.

Dit doorvertellen is geïnstitutionaliseerd in religies, in ‘geloven’. Taoïsme, Confucianisme, Hindoeïsme, Boeddhisme, Jodendom, Christendom, Islam… Dit tot-instituut-worden heeft ook verstarring met zich mee gebracht. Er werd vaak vastgehouden aan oude formuleringen. Ook werden de belangen van het instituut belangrijker dan de boodschap. Er werd geen rekeningen meer gehouden met de kern waar al deze boodschappen over gingen: wat jij kunt doen voor je eigen heil en dat van anderen. Vandaar dat het ging om ‘heilige’ geschriften.

Ik vergeet overigens nog wat andere geloven te noemen die de laatste tijd veel aanhangers hebben: socialisme, communisme, marxisme, liberalisme, neoliberalisme, illiberalisme, communitarisme, populisme… Het gaat steeds om heilsboodschappen, en voor de aanhangers: om heilige boodschappen.

In de meeste heilsboodschappen ontbreekt het zelfbewustzijn: het bewustzijn dat de voortgang van de geschiedenis juist bestaat uit individuele aanpassingen, aan zich wijzigende omstandigheden. Persoonlijke keuzes dus.

Het heil staat niet vast en emergeert voortdurend. De omgeving waarin we leven verandert steeds. Het doel van ons bestaan verschuift. Het doel van jouw bestaan verschilt van dat van ieder ander. Jij levert een eigen bijdrage aan de vooruitgang. Hoe bewuster jij dat doet hoe beter, want bewustzijn en zelfbewustzijn zijn de uiteindelijke heilsboodschappen die er bij de oude heilsboodschappen bij gekomen zijn. De richting die de natuur ons aanwijst niet die van goed-zijn maar van beter-worden. Het was goed, of niet, maar het moet anders, beter. Vooral bewuster.

Home   Voor reacties: Prikbord filosofie/mensvisie