Geld

Waar ik de meeste moeite mee heb als ik om me heen kijk? Dat is dat er, door omstandigheden, zo’n groot verschil is in de kans die mensen hebben om hun Potenties te ontwikkelen. Dit valt voor een deel samen met het verschijnsel ‘armoede’. In onze neoliberale maatschappij is dat gekoppeld aan de hoeveelheid geld waarover je regelmatig kunt beschikken. Het niet hebben van voldoende geld houdt in dat je in onvoldoende mate in je basisbehoeften kunt voorzien. Als je te weinig te besteden hebt ben je minder in staat om jezelf te ontplooien.

Over armoede is veel te zeggen. Bijvoorbeeld dat het gerelateerd is aan het milieu waarin je opgroeit. Maar waardoor zijn die verschillen-in-milieu er? Een kenmerk van milieuverschillen is de hoeveelheid geld waarover men kan beschikken. Als geld blijkbaar zo’n belangrijke rol speelt, dan is de vraag gerechtvaardigd wat geld nu eigenlijk is en welke rol het speelt. Kan het zijn dat geld niet alleen een eigenschap is? Zoals: als je veel geld hebt ben je rijk en als je weinig hebt ben je arm. Of kleven er aan geld eigenschappen die juist armoede tot gevolg hebben? Zo’n eigenschap heeft geld in enge zin niet. Het is gewoon een stukje metaal, papier of getal-op-een-bankrekening. Zonder extra magische eigenschappen.
Het wordt interessant als we over de betekenis en het gebruik van geld nadenken. Kan het zijn dat we geld op een zodanige manier gebruiken dat dit armoede in de hand werkt? En als dit zo is. Zou het dan zo geregeld kunnen worden dat armoede opgeheven wordt? Op zich kan dat natuurlijk makkelijk: als rijken voldoende geld aan armen geven lijkt het probleem opgelost. Maar de rijken doen dat niet. Een overheid zou dit kunnen afdwingen, maar dit zal nooit gebeuren: de vinger die de rijken in de pap van de overheid hebben is te groot.

Het is me steeds duidelijker geworden dat geld-op-zich, en met name de manier waarmee we ermee omgaan, een enorme impact heeft. Is microkrediet verlenen beter dan een schooltje bouwen? Is een basisinkomen beter dan een uitkering geven? Of moeten we eerst zoeken naar de fundamenten van ons financiële stelsel?

Ik loop al een tijdje rond met in mijn achterhoofd iets dat ik tegenkwam onder de benaming van ‘een Griekse mop’. Ik heb het indertijd opgeschreven maar weet de bron niet meer:

Een toerist loopt in Griekenland een hotel binnen en vraagt of er nog een kamer vrij is. De hotelier zegt dat het kan maar dat de toerist, gezien de economische situatie, honderd euro vooruit moet betalen. De toerist vindt dat geen probleem maar wil wel graag eerst de kamer zien. De hotelier geeft hem de sleutel van 'n kamer op de bovenste verdieping en zegt "ga maar kijken, ik moet even weg en ben zo terug". De toerist geeft hem alvast de honderd euro.
De hotelier loopt intussen snel naar de bakker en geeft hem de honderd euro om hiermee zijn schuld terug te betalen. De bakker rent naar de molenaar waar hij zijn schuld van honderd euro aflost. De molenaar vervolgens gaat naar het hotel waar hij een kamer had gehuurd voor een intiem afspraakje en betaalt aan de hotelier zijn schuld van honderd euro.
Een uur nadat hij naar boven ging komt de toerist weer naar beneden en zegt dat hij bij nader inzien de kamer toch niet neemt....

In dit voorbeeld blijkt dat geld gebruikt kan worden om een schuld te ‘vereffenen’. Wat is ‘een schuld hebben’? Heeft geld meer functies? En wat is de rol van de banken? In dit voorbeeld vervult de toerist de rol van ‘bank’. Hij leent tijdelijk geld uit. In de financiële wereld wordt dit ‘krediet verlenen’ genoemd. Wat is het effect hiervan? Heeft een bank méér functies? Wat is de functie van de financiële wereld? Bestaat er een ‘financiële wereld’?

We handhaven onszelf door behoeften te bevredigen. De bevrediging van sommige behoeften is van levensbelang. Ik noem ze: basisbehoeften. Hoe verhouden basisbehoeften zich tot andere behoeften als eer en macht? Hoe verhouden basisbehoeften zich tot de behoefte aan ontferming?
Sommige basisbehoeften kun je in onze maatschappij alleen verkrijgen door ze te kopen. Daarvoor heb je geld nodig. Ik beschouw geld als een ruilmiddel. Je kunt het verkrijgen door iets dat van-jou is (een eigendom) aan iemand te geven die er geld voor teruggeeft. Jij kunt bijvoorbeeld arbeid geven waarvoor jij salaris terugkrijgt. Dit is het rechtschapen idee dat ik heb over de functie van geld. Voor wat hoort wat.

Het wordt ingewikkelder op het moment dat je een behoefte hebt maar geen geld. Bijvoorbeeld: Iemand heeft al zijn geld uitgegeven door een stuk grond te kopen. Hij kan niet het zaad betalen om graan te verbouwen. Op dit moment komen machtsverhoudingen om de hoek kijken. De boer kent iemand die veel geld heeft, hij gaat naar hem toe en vraagt of hij wat geld kan lenen. Voor de geldbezitter zijn er een paar motieven om op het verzoek van de boer in te gaan. Zo’n motief kan zijn: door meer terug te vragen kan hij geld ‘verdienen’. Rente wordt dit genoemd. Maar hij loopt ook een risico, want als de boer niet kan terugbetalen is de geldgever zijn geld kwijt. Hier speelt tijd een rol: over een tijdje moet de boer het geld terugbetalen. De hotelier kreeg de honderd euro terug. De toerist vertrouwde de hotelier: hij ging er van uit dat hij het geld terugkreeg als hij de kamer niet wilde huren, dat was de afspraak. Welke rol spelen afspraken? Welke rol speelt vertrouwen?

Er zijn nogal wat vragen te beantwoorden als je inzicht wilt hebben in de rol die geld speelt in onze westerse maatschappij, zeker als je dit in verband brengt met het verschijnsel ‘armoede’.