Maatschappij-armoede
 Er zijn mensen die zeggen: "Armoede bestaat niet in Nederland". Ze hebben vast gelijk. Maar het is een onzinnige uitspraak.
Dat ze 'vast' gelijk hebben komt omdat niet duidelijk is wat ze onder 'armoede' verstaan. Het is niet duidelijk van welke definitie ze uitgaan.
Als ik zeg: "armoede moet je niet willen", dan weet dus niemand waar ik het over heb. En toch wil ik armoede niet, voor mezelf niet en voor anderen niet.
Wat is 'armoede'?
 'Armoede' wordt vaak in verband gebracht met de term 'armoedegrens': als je inkomen minder is dan die grens aangeeft, dan ben je arm.
Nu wil het geval dat er in Nederland door verschillende instanties verschillende grenzen worden gebruikt. Iemand die voor de ene instantie 'arm' is, is dat voor een andere instantie niet.
Wat aan geldwaarde in een jaar in een land verdiend wordt, wordt ook wel 'nationaal inkomen' genoemd. Vaak worden landen vergeleken naar hun 'bruto nationaal inkomen per hoofd' (BNI gedeeld door aantal inwoners). Je kunt dan een mooi overzicht maken tussen rijke en arme landen. Maar het zegt niets over de vraag of er in dat land 'arme' mensen wonen. De inkomsten van een land kunnen namelijk naar een kleine groep gaan. Dat is dan een onrechtvaardige verdeling.
Er is ook een 'Index van de menselijke ontwikkeling' (HDI), opgesteld door de Verenigde Naties. Die index meet o.a. armoede, analfabetisme, onderwijs en levensverwachting. Noorwegen staat in 2011 op nummer 1, Australië op nummer 2 en Nederland op nummer 3. Ook deze index geeft geen antwoord op de vraag of de welvaart eerlijk verdeeld is.
 Vermeldenswaard is het Bhutaanse ' bruto nationaal geluk' (BNG). Dit project bevindt zich nog in de pioniersfase.
Armoede heeft betrekking op de vraag of je voldoende te besteden hebt om in je basisbehoeften te voorzien. Nu is het begrip 'basisbehoefte' een moeilijk begrip. Is het voldoende als je genoeg hebt om fysiek in leven te blijven, of gaat het om een 'menswaardig bestaan'?
Ik ken mensen die geen inkomen hebben, hun huis is een boomhut en ze leven van wat ze in hun omgeving vinden.
Als je de medische kant - het ontbreken van medische zorg - even buiten beschouwing laat, beschikken deze mensen over voldoende middelen om in leven te blijven. Je kunt dus ook zonder inkomen fysiek in leven blijven...
Landen vergelijken (BNI, HDI, BNG) of een armoedegrens trekken bied dus geen soelaas. Ook het antwoord op de vraag of iemand fysiek in leven kan blijven is niet voldoende om een inzicht in het armoedeprobleem te krijgen. Armoede gaat over de vraag of je een menswaardig bestaan kunt leiden. Een 'menswaardig bestaan' betekent in Nepal iets anders dan in Nederland. Het antwoord op de vraag wanneer er sprake is van armoede, is afhankelijk van de gemeenschap waarin je leeft, maar ook van de wijze waarop je met de mogelijkheden van je omgeving omgaat.
 Als je in een boomhut leeft en je gaat er niet op uit om eten te verzamelen, dan blijf je honger hebben. Als je in Nederland meer goederen koopt dan je inkomen toelaat, loopt je schuld op en kom je in de problemen. Eigen schuld. Ik noem dit 'schuldarmoede'. Die schuld moet door de betrokkene zelf ingelost worden. In sommige gevallen kan schuldsanering voor alle partijen haalbaar en de beste oplossing zijn.
Maar er zijn ook mensen die buiten hun schuld om in financiele problemen raken en daardoor te weinig overhouden om redelijk te leven. Denk bijvoorbeeld aan je baan verliezen, echtscheiding, gehandicapt raken, structurele werkloosheid, enzovoort. Dit soort 'omgevingsoorzaken' kunnen soms tot grote problemen leiden. Ik noem dit dan 'maatschappij-armoede', want de 'schuld' (oorzaak) ligt niet bij het individu maar bij de wijze waarop de maatschappij functioneert. En in sommige gevallen is er sprake van 'bad luck'.
Resumerend: armoede kan veroorzaakt worden door eigen schuld, door pech, en door maatschappelijke tekortkomingen.
De 'pechgevallen' behoren door het systeem (de maatschappij) opgevangen te worden. Niet alleen vanuit mededogen en solidariteit, maar ook vanuit een soort verzekeringsgedachte: iedereen kan pech hebben. Het gaat hier om een risico waarvan de gevolgen te groot zijn om individueel op te lossen. Er is ook de noodzaak vanuit de systeemtheorie: een gezond lichaam (systeem) stelt alles in het geweer om een ziek orgaan (het pechgeval) beter te maken (weer op de rails te brengen). Maatschappij-armoede is ook een rechtvaardigheidsprobleem: op grond waarvan is het te verdedigen dat de een het beter heeft dan de ander?
Er zijn dus in feite twee soorten armoede: schuldarmoede en maatschappij-armoede. Het gaat hier om twee verschillende systeemniveaus, een onderscheid dat vaak over het hoofd gezien wordt (het systeem 'individu' is onderdeel van het supersysteem 'maatschappij').
Op dit moment leeft ruim 4% van de mensen in Nederland onder de door het systeem zelf geformuleerde armoedegrens. Het grootste deel heeft betrekking op maatschappij-armoede. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt niet bij de 'armen' zelf, maar bij hun omgeving: de maatschappij. In die maatschappij vervullen de overheden belangrijke regulerende functies. Ook het particulier initiatief kan - al dan niet gesubsidieerd - een bijdrage leveren.
Een gezonde samenleving is een systeem zonder maatschappij-armoede.
Aanvullende informatie
Armoedegrenzen:
Wereldbank: € 1,25 per dag = € 456 per jaar.
Minimumloon Nederland: netto: 9.754 per jaar.
Bijstand alleenstaande: 70% van minimumloon.
Sociaal minimum in Nederland, alleenstaande: netto: 7.056,38 per jr.
Volgens het CBS en SCP leefden in 2005 ruim 10% van de Nederlandse huishoudens beneden de Nederlandse lage-inkomensgrens (blauwe lijn);
Basisbehoeften variant 3,7% (groene lijn).
In de laatste publicaties van CBS/SCP komt de basisbehoeften variant niet meer voor. Volgens het Armoedesignalement 2011 leeft 4.3% van de volwassenen in Nederland 'in armoede'.
Het gemiddelde inkomen is in Nederland 106 keer groter dan in Nepal.
|