Stukjes   Nieuwsbrief   Home  Index 
Evolutie

In de ideale wereld hebben mensen met dezelfde lichamelijke en geestelijke potentie dezelfde kans om een menswaardig bestaan te leiden. Dat was heel vroeger het geval. Wat is een 'menswaardig' bestaan? Kunnen we een les uit het verleden trekken?

Dimensionaal
De evolutie die de mensheid in de loop van de tijd heeft doorgemaakt, vindt haar weerslag in het dimensionale model.

Eerste dimensie
In het begin bestond een maatschappij uit een kleine groep mensen (familie, clan) waarbij de zekerheid-van-bestaan en de zorg voor elkaar het enige van belang was. De groep was belangrijker dan het individu. De mensen voorzagen in hun onderhoud door jagen, vissen en verzamelen. Zij, en hun voorouders, leefden in een wereld van biologisch evenwicht.
Als er onvoldoende eetbaars in de buurt was, zochten ze een betere plek op. Werd de groep te groot, dan trok een deel verder en er ontstond een nieuwe nederzetting.
Dat eendimensionale, naar binnen gekeerde, en alles bij het oude houdende, tref je bij sommige groeperingen nog steeds aan. Bijvoorbeeld bij conservatieve christelijke of moslim groepen en bij stammen in ontwikkelingslanden.

Tweede dimensie
De tweede dimensie kenmerkt zich door divergentie (opdelen, uit elkaar gaan). Door de groei van het brein werden de mensen slimmer en succesvoller. Er ontstonden verschillen in denkwijzen en opvattingen.
Het einde van het eendimensionale tijdperk kondigde zich aan toen mensen groenten gingen verbouwen. Dat hield in, dat het idee van 'eigendom' zijn intrede deed. Mensen gingen stukjes grond als 'van hen' beschouwen en ze verdedigden het tegen mensen die de oogst wilden afpakken en tegen de dieren die het opaten.
Door het verbouwen van groenten werden de mensen minder afhankelijk van wat ze in de omgeving aantroffen en konden ze zelf zorgen voor wat ze nodig hadden. Daardoor konden grotere groepen mensen op een kleiner stuk grond leven. En hoefden ze niet steeds te verhuizen.
De groepen groeiden uit tot ingewikkelde maatschappijen. Er vond steeds meer divergentie plaats, ook binnen de groep, zoals taakverdeling en er ontstonden verschillende beroepen. Door meer te verbouwen dan voor eigen gebruik nodig was, kon een deel van de oogst verkocht worden, ook aan mensen uit andere dorpen. Geld deed zijn intrede als ruilmiddel.

Door de groeiende bevolking werd het bezit van grond belangrijker. Het begrip schaarste deed zijn intrede, economie werd belangrijker. En met de schaarste ontstonden ook verschillen tussen mensen met meer en minder bezittingen. Dit maakte bescherming van eigendommen noodzakelijk. De noodzaak voor bescherming gold voor de groepen onderling, maar ook voor de leden van een gemeenschap ten opzichte van elkaar. Er kwamen krijgsmachten en ordebewaarders.
De divergentie maakte de verschillen steeds groter en zorgde voor het onderscheid tussen machtigen die bescherming boden en boeren die bescherming zochten. De machtigen benoemden zichzelf tot eigenaar van een gebied en van het vruchtgebruik. Dat werden de stamhoofden, kalieven, hertogen, graven, koningen, keizers, enzovoort. Mensen met blauw bloed. Als ze meer land wilden hebben werd dat veroverd. Als tegenprestatie boden ze bescherming.
Macht was en is het belangrijkste middel om orde te handhaven en welvarend te worden, desnoods met geweld. Zo ontstonden oorlogen. Alles wellicht met de beste bedoelingen, omdat men dacht dat het een betere wereld zou opleveren. Ook werd grondgebied van minder machtigen ingepikt, zoals in de tijd van de kolonisatie. Nog steeds wordt in andere maatschappijen ingegrepen vanuit de gedachte goed te doen. Tegenwoordig is ook geld een belangrijk machtsmiddel.

Aan de andere kant kon het contact tussen verschillende maatschappijen profijt opleveren. Door samen te werken kon je voordeel behalen, of misschien kon de ander je leveren wat je graag wilde hebben. Door taakverdeling kon je dingen bereiken die voor een enkeling onbereikbaar waren. Het delen van kennis was voordelig voor iedereen. Dit leverde soms processen van convergentie op: verschillen werden voor lief genomen, er werden afspraken gemaakt die de noodzaak van strijd verminderden. Verbanden werden geïnstitutionaliseerd en afspraken werden geformaliseerd.
Het spel tussen divergentie en convergentie had een groeiende welvaart tot gevolg, maar het evenwicht was instabiel. Overeenkomsten waren soms onbetrouwbaar, corruptie vierde hoogtij en vrede was tijdelijk.
Nog niet zo lang geleden werden onafhankelijke rechters aangesteld om conflicten te beslechten. Het oplossen van geschillen door juridische tussenkomsten gaf wel oplossingen maar verminderde niet de spanning tussen de partijen. Strijd laaide steeds weer op als een van de partijen zich benadeeld voelde.
Een probleem is, dat het ene systeem (maatschappij) succesvoller is dan het andere. Vooral het verschil in welvaart en cultuur brengt onbegrip en spanningen met zich mee. Door de huidige vluchtelingencrisis zijn de systeemgrenzen (landsgrenzen, Europagrens) weer betekenisvoller.

Derde dimensie
De derde dimensie, die zich tegenwoordig aankondigt, kenmerkt zich door emergentie (emergentie wil zeggen dat iets nieuws opduikt, of wat preciezer gezegd: het zich vormen een complex systeem waarvan de functie niet te verklaren is uit de som van de onderdelen.) De weg om dit voor elkaar te krijgen is via dialectische spanningsreductie (zie het desbetreffende stukje).
Mensen beseffen steeds meer dat fundamenteel nieuwe oplossingen gevonden moeten worden om een wereldvrede te bereiken en milieurampen te voorkomen. Steeds meer mensen beseffen dat zelfhandhaving op den duur alleen mogelijk is op grond van ethisch goed gedrag. Samenwerking op langere termijn is in het voordeel van zowel het individu als het collectief.

De nieuwe orde moet zowel de eerste- als de tweede dimensie in zich hebben: ze moet zowel zekerheid als veiligheid bieden. De nieuwe orde moet zowel gelegenheid geven tot identificeren (groepsgevoel) als diversiteit (verdraagzaamheid) hoog in het vaandel hebben. De nieuwe orde moet zowel ruimte geven aan het individualisme als aan samenwerkingsverbanden. Vertrouwen moet angst overwinnen.
Het dimensionale model geeft aanwijzingen in welke richting de evolutie zich voltrekt, of zou kunnen voltrekken. Die richting is voor een deel afhankelijk van de keuzes die mensen maken.

Schrijf je in voor mijn Nieuwsbrief .