Terrorisme en armoede
Reacties op gedane aanslagen zijn belangrijk, maar het gaat vooral om vragen als: Wat beweegt iemand om met gevaar voor eigen leven een aanslag te plegen? Waardoor wordt iemand zelfmoordactivist? Is het mogelijk om terrorisme te voorkomen?
Een 'terroristische aanslag' definieer ik als 'een gewelddadige activiteit die voortkomt uit de wil om een bedrage te leveren aan het bereiken van een doel. Daarbij is elk middel toegestaan, desnoods het doden van anderen'. Hoe komt iemand zo ver dat hij bereid is anderen te doden? In sommige gevallen is een terrorist zelfs bereid om zijn eigen leven te geven. Een terroristische activiteit is de ultieme vorm van onaangepast gedrag.
Individuele acties en ziekelijke geesten laat ik buiten beschouwing. Het gaat mij hier om mensen die deel uitmaken van een westerse cel in een terroristisch netwerk. De acties worden vooral door jongeren en jong volwassenen gepleegd. Voor het gemak heb ik het alleen over jongeren.
Omgeving
Mensen worden niet goed of slecht geboren, het kan alle kanten opgaan. Dat is afhankelijk van wat ze tegenkomen en van wat ze er vervolgens mee doen. Hun omgeving moet hen in staat stellen een menswaardig bestaan op te bouwen. Voldoet die omgeving niet aan minimale eisen, dan leven deze mensen 'in armoede'.
Fysieke behoeften
Een tekort aan eendimensionale voorzieningen (absolute armoede) is niet de reden om je bij een terroristengroep aan te sluiten. Mensen die nauwelijks in hun fysieke behoeften kunnen voorzien, hebben geen tijd om zich met andere dingen bezig te houden. Om je aan te sluiten bij een cel is een zekere welstand een voorwaarde.
Afkomst
De vraag tot welke groep je gaat behoren wordt in belangrijke mate bepaald door je afkomst. Het is niet mogelijk om aansluiting te vinden bij elke willekeurige groep of groepering. Dat heeft onder andere te maken met de cultuur waarin je je thuis voelt en waarmee je bekend bent. Je voelt je verwant met het gezin waarin je opgroeit, met de buurt, de maatschappelijke klasse, het geloof van je ouders...
Cultuurverschil
Er zijn jongeren die van huis uit geen duidelijke identiteit meekrijgen. Zij kunnen een foute keuze maken. Hun keuzevrijheid is te groot waardoor ze in verwarring raken. Dat kan zich afspelen in een gezin waarin de ouders een cultuur en opvattingen aanhangen die niet strookt met die welke in een samenleving standaard is. De jongere staat dan voor een dilemma.
Erbij horen
Als sociaal wezen kun je je alleen handhaven samen met anderen. Lidmaatschap van een groep, groepering en samenleving is een noodzaak. Dit heeft alles met identiteit te maken. Mensen ontlenen hun gevoel van 'iemand te zijn' aan de vereenzelviging met een groep of groepering. Lukt dat niet of wordt je buitengesloten, dan volgt frustratie, woede, a-sociaal gedrag...
Identiteit
Het tweedimensionale niveau is het niveau van divergentie. Dat wil op individueel niveau zeggen: het zich onderscheiden van anderen. Het driedimensionale niveau is het niveau van de emergentie. Dit wil zeggen dat de jongeling een persoonlijkheid opbouwt die in verbinding staat met anderen. Hij voelt zich thuis bij een bepaalde groep en groepering en niet bij andere. Daarna volgt een fase waarin hij zich kan onderscheiden van de andere leden op grond van persoonlijke kenmerken.
Zelfverwerkelijking
We zijn afhankelijk van wat ons verteld wordt. Dat is het eerste materiaal voor eigen standpuntbepaling en vorming van identiteit op het driedimensionale niveau. Je kent de verhalen die in je directe omgeving verteld worden en je kent de opvattingen die daar gelden. Je neemt die over of je zet je er tegen af.
De verhalen die je te horen krijgt kunnen tegenstrijdig zijn en zijn afhankelijk van wie ze vertelt. Je kunt dan een keuze maken. Uiteindelijk moet je voor jezelf een beeld opbouwen waar je achter staat. Dat beeld bepaalt waar je je voor wilt inzetten en op welke manier je gestalte wilt geven aan je leven.
Extreme ideeën
Sommige jongeren vinden aansluiting bij ideeën die aansluiten bij hun frustratie of een oplossing zijn voor het dilemma waarin ze zich bevinden. Ze zijn ontvankelijk voor opvattingen die geborgenheid en veiligheid beloven. Opvattingen die hen betekenisvol maken en een doel in hun leven geven. Mensen met overeenkomende ideeën vinden steun bij elkaar en vormen groepen. Dit kunnen sekten zijn maar ook cellen van een terroristisch netwerk. Foute verhalen zijn desastreus.
Uitsluiting
Om je bij een groep of groepering aan te kunnen sluiten moet je over bepaalde kenmerken beschikken. Voldoe je daar niet aan, dan is deelname uitgesloten en kun je je niet met die groep of groepering identificeren. Om wel toegelaten te worden is het bezit van die kenmerken niet voldoende.
Als je over bepaalde kenmerken beschikt kan dat de reden zijn om niet toegelaten te worden. Denk aan huidskleur, nationaliteit (vluchtelingen), culturele achtergrond, etnische achtergrond, lidmaatschap van sommige groeperingen, woonachtig zijn in een bepaalde buurt, enzovoort. Dit soort discriminatie maakt het voor sommigen aantrekkelijk om zich aan te sluiten bij anderen die dit ook ondergaan en zich af te zetten tegen de uitsluiters.
Armoede
In een samenleving gelden bepaalde voorzieningen als minimaal. Die voorzieningen zijn er om burgers in de gelegenheid te stellen om in hun basisbehoeften te voorzien. Zijn die voorzieningen voor een deel van de burgers niet aanwezig of niet toegankelijk, dan zijn deze mensen niet in staat om een menswaardig bestaan te leiden. Dit soort uitsluiting betekent: 'leven in armoede'.
Vast lopen
Als het driedimensionale proces van emergentie (ontwikkeling) niet goed verloopt, dan kan het ontwikkelingsproces terugzakken naar de eendimensionale convergentie (dicht slaan). Dat wil zeggen: de jongere komt terecht in een isolement, hij voelt zich eenzaam, buitengesloten, gediscrimineerd, en kan gevoelens van vernedering, woede en haat ontwikkelen. Als hij jongeren ontmoet die hetzelfde beleven, kan dit groepsvorming tot gevolg hebben. Dat kan een straatgang zijn, maar ook een cel in een terroristisch netwerk.
Slachtoffer
Jongeren die in armoede opgroeien, hebben het moeilijk om uit te groeien tot gezonde volwassenen en tot verstandige persoonlijkheden. Ze zijn slachtoffer van steken die de samenleving laat vallen.
Jongeren die minder kansen hebben dan anderen om tot een volwaardig lid van de maatschappij uit te groeien, raken gefrustreerd. Dat kan tot gevolg hebben dat ze zich bij lotgenoten aansluiten in een straatgang, of ze gaan rotzooi trappen, of geven gevolg aan een oproep tot sabotage van de samenleving. Armoede kan uitmonden in crimineel gedrag, zoals een terroristische actie.
Oplossing
In het voorgaande zijn een aantal problemen genoemd die aanleiding kunnen vormen voor onaangepast gedrag. Dat kan extreme vormen aannemen en uitmonden in crimineel gedrag.
Het voorkómen van terroristisch gedrag is niet altijd mogelijk. Wel kunnen de condities ongunstig gemaakt worden. Simpel gezegd: neem de oorzaak van celvorming weg.
Niet voor alle ellende is een oplossing. Frustratie is niet voor iedereen te voorkomen en extreme ideeën zijn niet uit te bannen.
Wel kan een maatschappij zo georganiseerd worden dat niemand in armoede hoeft te leven. In zo'n maatschappij heeft iedereen een omgeving waarin hij zich als een volwaardige deelnemer van de samenleving kan ontplooien. Het is een maatschappij met een overheid die waarden als: anti-geweld, anti-corruptie, duurzaamheid, transparantie en diversiteit propageert en bevordert. Die maatschappij is een omgeving waarin men zich gewenst en gewaardeerd voelt, waarin voldoende mogelijkheden zijn voor zinvol bezig zijn en met voldoende carrière-kansen. Dat is een buurt met voldoende diversiteit waarin in vrijheid samengeleefd wordt met andersdenkenden en met een grote culturele tolerantie.