Geldverslaving
Als de patiënt zich goed gedroeg, en geen psychotische aanvallen had, mocht hij schilderijen maken. Dat was in een psychiatrische inrichting in het plaatsje Saint-Rémy.
In een museum in de Verenigde staten staan twee zwaar bewapende bewakers voor een schilderij. Op dat schilderij zijn blauwe irissen te zien. De bewakers staan daar niet om een mooi schilderij, maar om 54 miljoen dollar te bewaken.
Hoe kan het zijn dat een, op een spieraam gespannen doek met wat verf erop, zo veel geld waard is? Als kunstschilder ben je 'eigenaar'. Je kunt, wat je gemaakt hebt, verkopen. Zo is dat geregeld: eigendommen kunnen verkocht worden. De prijs wordt bepaald door de koper. Als er maar genoeg kopers zijn, kun je als verkoper de kopers tegen elkaar uitspelen. Degene die het hoogst biedt wordt de nieuwe eigenaar.
De vraag naar de waarde van iets kan op verschillende manieren beantwoord worden. Als je het vraagt aan een kunstliefhebber krijg je een ander antwoord dan van een kunsthandelaar. De waarde van Van Gogh's schilderijen, uitgedrukt in dollars, heeft niets te maken met de schoonheid ervan of met de kunsthistorische betekenis. Dat zijn waarden die je niet in geld kunt uitdrukken.
Dit voorbeeld van een schilderij geeft te denken. Het gaat hier om een ding dat je aan de muur kunt hangen. Je doet dat om de eentonigheid van de kale muur te verbreken. Het is een soort versiering. Je kiest daarvoor iets dat je mooi vindt. Of wat een speciale betekenis voor je heeft. Of waarmee je indruk op anderen kunt maken.
Hoe is het mogelijk dat er mensen zijn die zo'n exorbitant groot bedrag over hebben voor een schilderij? Hoe is het mogelijk dat er überhaupt mensen zijn die zo veel geld hebben dat ze dat kunnen betalen, terwijl er anderen zijn die geen toegang hebben tot voorzieningen om in basisbehoeften te voorzien?
De meest fundamentele neiging van mensen is zelfhandhaving. Daarbij houden slimme mensen rekening met mogelijke behoeften in de toekomst. Om daarin te kunnen voorzien 'sparen' mensen 'eigendommen'. Sommige mensen schieten daarin door. In feite geldt dat voor de hele moderne samenleving. Alles staat in het teken van het ongebreideld inzamelen van eigendommen. Hoe meer hoe beter. Er staat, ook wettelijk, geen rem op. Het 'bruto binnenlands product' moet jaarlijks met minstens twee procent stijgen.
Als een focus slechts gericht is op het bevredigen van één behoefte ten koste van andere, dan wordt dit een 'verslaving' genoemd. Dat is zo met alcohol, dat is zo met andere drugs, dat is zo met alles wat een behoefte bevredigt. Onze moderne maatschappij is gericht op het bevredigen van materiële behoeften. Dat wordt in geld uitgedrukt. Resultaat is een geldverslaving: het overdreven gefocust zijn op geld, ten koste van andere waarden en behoeften. Geld alleen maakt niet gelukkig.
Als je een schilderij koopt, kun je het beschouwen als je 'eigendom', maar ook als een 'creatie'. Kunstenaars, schrijvers en uitvinders zijn voorbeelden van mensen die creaties maken. De creëerder wil zijn werk delen met anderen. Van Gogh maakte de irissen om te laten zien aan zo veel mogelijk mensen. Hij was op zoek naar erkenning. Het ging hem niet om materiële rijkdom.
Eigendommen heb je voor persoonlijk gebruik, creaties zijn er om door zo veel mogelijk mensen gebruikt of gezien te worden. Bijvoorbeeld: een specifiek industrieel product koop je (voor jezelf), de ontwerper daarentegen wil graag dat 'iedereen' het mooi en/of functioneel vindt.
'Eigendom' verhoudt zich niet goed tot de prestaties van 'creëerders'. Het verkopen van een creatie is soms mogelijk, maar lang niet altijd. Een creatie kan waardevol zijn, maar kan in geld uitgedrukt niets waard zijn.
Geld is waardevol, maar er zijn meer waarden nastrevenswaardig. Die zijn rechtstreeks van het dimensionale model af te leiden. Het gaat dan om behoeften aan (1) zekerheid, (2) veiligheid, (3) eigenheid en erkenning. En ook om: de zorg voor elkaar, de onbetaalde inzet die nodig is om de maatschappij draaiende te houden, het plezier kunnen maken, de vrijheid om te doen waar je goed in bent. Dit zijn waarden en behoeften die niet in geld zijn uit te drukken. Verwaarlozing leidt tot zelfdestructie.