Extreme inkomensverschillen
Als iemand een eenmanszaak begint, levert hij iets en vraagt daar geld voor. De maximale prijs wordt bepaald door de koper. Daar is niks mis mee. Het wordt anders op het moment dat hij een werknemer in dienst neemt. Standaard betaalt hij de werknemer minder dan de helft van de inkomsten. De zakenman steekt een premie in eigen zak. Twee mensen werken aan hetzelfde, toch verdient de een meer dan de ander. Er worden verschillende argumenten gebruikt om dit te rechtvaardigen.
"De zakenman neemt risico's", zo wordt gezegd, "en risico's nemen mag extra betaald worden". Als hij de investeringen uit eigen zak betaalt, is dat standpunt verdedigbaar. Maar tegenwoordig is het normaal om met een bedrijfsplan naar een bank of investeerder te gaan en een lening af te sluiten. Veel investeerders vragen geen borg of eigen vermogen, maar kijken alleen naar het plan en naar de persoonlijkheid van de indiener.
Als vervolgens, na de start van de onderneming, de omzet tegenvalt, krijgt niet de zakenman, maar de werknemer ontslag. En als het helemaal mis gaat, gaat de zakenman failliet. Hij kan dan weer een andere zaak beginnen. In beide gevallen is de medewerker werkloos. Wie neemt het grootste risico?
De laatste economische crisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt wie het grootste risico loopt: dat is 'de maatschappij', dat wil zeggen: uiteindelijk de burgers.
Binnen bedrijven krijgt de een meer betaald dan de ander. Dit wordt gerechtvaardigd vanuit een soort economisch denken: het salaris moet van een bepaalde hoogte zijn, "anders gaat de werknemer naar de concurrent". Dit betekent: mensen worden behandeld als 'schaarse goederen'.
Dit is een ziekelijke redenering: mensen zijn geen goederen. Het getuigt van disrespect voor de menselijke waardigheid.
Soms wordt gezegd: "managers dragen verantwoordelijkheid, en mogen daarom beter betaald worden". So what? Draagt een buschauffeur geen verantwoordelijkheid? En de monteur van een verwarmingsinstallatie? Draagt een politieagent op straat minder verantwoordelijkheid dan de korpschef? En als een leidinggevende een foute beslissingen neemt, wie krijgt het dan op zijn boterham? Het is echt niet zo, dat als de werknemer een fout maakt, zijn baas de schuld op zich neemt, zoals dat in de politiek wel soms het geval is.
Ook wordt gezegd: "ik heb er hard voor gewerkt". Werken de buschauffeur, de monteur en de politieagent minder hard?
Er worden allerlei argumenten gebruikt om inkomensverschillen te rechtvaardigen. Maar extreme inkomensverschillen zijn niet te rechtvaardigen. De reden voor de verschillen moet gezocht worden in de oerdrijfveer 'zelfhandhaving'. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor bedrijven, of voor landen en overheden.
De oerdrift 'zelfhandhaving' zorgt ervoor dat mensen meer willen hebben dan nodig is. We zorgen voor 'een appeltje voor de dorst'. We willen zekerheid en zorgen voor een buffer. Hoe groter de buffer, des te meer aanzien. Status, afgemeten aan bezit. Hoe beter je voor jezelf zorgt, hoe meer je voor vol wordt aangezien.
We zorgen beter voor onszelf dan voor anderen, als we kunnen. Hier ligt de oplossing als we de extreme inkomensverschillen niet willen: het 'kunnen' moet aan banden gelegd worden. Dat kan niet op het individuele niveau. Een te hoog salaris weigeren of een bonus teruggeven heeft geen enkele zin.
Extreme inkomensverschillen moeten aan banden gelegd worden door het supersysteem waar we als individuen en als bedrijven deel van uitmaken.